Dyrektywa dla laika

Przedstawiamy najważniejsze zagadnienia z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/37 w sprawie ochrony osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa UE.

Czym jest dyrektywa?

Dyrektywa o ochronie sygnalistów jest aktem prawnym UE, którego celem jest skuteczne zapobieganie nieprawidłowościom. Dyrektywa ma za zadanie wspierać pracodawców w budowaniu etycznej kultury organizacyjnej, zachęcać pracowników  do raportowania nieprawidłowości oraz chronić ich przed ewentualnymi działaniami odwetowymi.

Kim jest sygnalista?

Sygnalistą może być każda osoba zawodowo związana z firmą niezależnie od formy zatrudnienia oraz osoby wspierające lub powiązane z sygnalistą (np. jego krewnych, współpracowników).

Jak chroniony jest sygnalista?

Dyrektywa chroni tylko sygnalistów zgłaszających nieprawidłowości wskazane w jej treści (np. zagrożenia dla środowiska, zdrowia publicznego, ochrony konsumentów i in.).

Sygnalista jest chroniony również wtedy, gdy informacje podane w zgłoszeniu nie potwierdziły się. Sygnalista musi jednak mieć podstawy do tego, żeby wierzyć, że zgłoszenie jest prawdziwe w momencie jego dokonywania

Gdyby sygnalistę spotkały ze strony pracodawcy działania odwetowe,  może w sądzie uzyskać pełne odszkodowanie za wynikające z nich straty.

Jaka jest odpowiedzialność sygnalisty?

Sygnalista ponosi odpowiedzialność, jeśli sam uczestniczył w nieprawidłowościach, które zgłosił. Z jednej strony będzie chroniony przed działaniami odwetowymi, ale jednocześnie poniesie odpowiedzialność za własne działania. Sygnalista naraża się też na sankcje za świadome podanie w zgłoszeniu nieprawdziwych informacji.

Jakie obowiązki dyrektywa narzuca na pracodawcę?

Pracodawca musi umożliwić pracownikowi zgłoszenie nieprawidłowości pisemnie lub ustnie wewnątrz firmy poprzez kanały wewnętrzne. Sygnalista nie musi jednak z nich korzystać – nieprawidłowości może też zgłaszać bezpośrednio do organów państwowych, np. Państwowej Inspekcji Pracy, czyli kanały zewnętrzne. Pracodawca musi poinformować pracowników o istnieniu obu tych kanałów. W wyjątkowych sytuacjach sygnalista może przekazać informację o nieprawidłowościach opinii publicznej, poprzez media, fundacje czy stowarzyszenia itp. (ujawnienie publiczne).

Pracodawca musi też stworzyć procedurę zgłaszania nieprawidłowości. Dzięki niej pracownik dowie się, jak zgłaszać, ile czasu potrwa rozpatrzenie sprawy, jak będzie chroniona poufność zgłoszenia.

Czy pracodawca może karać sygnalistę za zgłaszanie nieprawidłowości? 

Pracodawcy nie wolno stosować żadnych działań odwetowych w związku z sygnalizowaniem uchybień (nie może np. zwolnić sygnalisty, udzielić mu nagany, zastraszać go ani dyskryminować).

Sygnalistę można zwolnić, ale nie za fakt zgłaszania nieprawidłowości. W sądzie to pracodawca będzie musiał udowodnić, że sygnalista został zwolniony z innych powodów (ciężar dowodu spoczywa na pracodawcy).

Pracodawca naraża się na sankcje za utrudnianie sygnalizowania, działania odwetowe i niezachowanie poufności tożsamości sygnalisty.

Jak dyrektywa chroni osoby, których dotyczy zgłoszenie?

Osoby wskazane w zgłoszeniu mają prawo do rzetelnego postępowania sądowego, do domniemania niewinności, do poufności prawo do bycia wysłuchanym, prawo do obrony oraz prawo dostępu do akt sprawy.